We hebben allemaal wel eens last van overprikkeling, maar we staan er niet bij stil en drukken er niet zo snel een stempel op.
Overstimulatie treedt op wanneer een externe factor minstens één van onze zintuigen overstimuleert. Dat kan een luide TV zijn, een overvolle kamer of een luidruchtige, stinkende koffieshop. Plotseling ontvangen onze zintuigen te veel informatie, en onze hersenen kunnen dit niet verwerken.
Het is meestal heel gemakkelijk om te ontsnappen aan het ongemak dat we voelen. We verlaten het feest, gaan ergens anders eten, of verlaten de kamer waar de televisie staat. Kan dat niet, dan zullen we wat ons stoort moeten verdragen.
Maar een overbelasting is intenser en veel moeilijker te beheersen voor kinderen met sensorische verwerkingsproblemen. Veel dagelijkse situaties kunnen die reactie uitlokken.
Wat is overprikkeling?
In het dagelijks leven worden we blootgesteld aan lawaai, zijn we omringd door veel mensen, de WhatsApp rinkelt om de twee of drie minuten. Wanneer we onze hersenen overprikkelen, krijgen we signalen dat we te ver gaan, met als doel dat we stoppen.
Deze signalen zijn divers, en worden geuit in zaken als angst of stress, die op hun beurt symptomen veroorzaken als prikkelbaarheid, spierspanning (die, als ze aanhoudt, de bekende krampen veroorzaakt), tachycardie, hoofdpijn, overweldiging, slapeloosheid, enzovoort.
Op dit punt is de vraag: wat te doen? Het antwoord ligt voor de hand: stoppen, vakantie nemen. Vaak is het niet zo eenvoudig en kunnen we dat niet, om verschillende redenen. Sommige zijn algemeen, zoals bijvoorbeeld de maatschappij waarin wij leven, andere zijn specifiek en van geval tot geval verschillend.
Feit is dat we vaak “gedwongen” worden om door te gaan met een levensritme dat ons te boven gaat, ondanks de alarmsignalen die ons lichaam ons geeft en dat ons op den duur veel ongemak en schade aan onze gezondheid berokkent. Hoe kunnen we dit compenseren? Hoe onszelf en ons lichaam in zo’n situatie beschermen?
Problemen tijdens overstimulatie
De verschijnselen van overstimulatie zijn zeer gevarieerd en kunnen van individu tot individu en in de loop van de tijd zeer verschillend zijn. Enkele van de meest voorkomende symptomen zijn:
- Snel geïrriteerd zijn
- Isolement (in de zin van weigeren deel te nemen aan activiteiten of interacties)
- Vermijden van lichamelijk contact
- Overprikkeling
- Gevoeligheid voor geluiden
- Vermijden van oogcontact
- Onregelmatige verandering van activiteit
- Ongemak voelen door kleding
- Overmatige gevoeligheid voor aanraking
- Overmatige activiteitsniveaus (zowel hoog als laag)
- Spierspanning
- Overmatig zweten
- Rusteloosheid
- Boze uitbarstingen
- Zelfverminking
- Slapeloosheid
- Moeite om je te concentreren
Hoe beïnvloedt overprikkeling de 5 zintuigen?
Als iemand overgevoelig is voor bepaalde geluiden of visuele stimulatie, kan dit leiden tot onrust. Als gevolg daarvan bedekken mensen met overstimulatie vaak hun ogen of oren om zich af te sluiten van hun omgeving. Ze begrijpen misschien niet wat er gebeurt of bevinden zich in een positie waar ze niet uit kunnen komen of de situatie niet kunnen veranderen.
Repetitieve stimulatie bewegingen, zoals met de handen wapperen, schommelen, naar voren of naar achteren schommelen, of het aanraken van voorwerpen, zijn veel voorkomende kenmerken van overstimulatie bij autisme. Deze repetitieve stimulatie bewegingen worden gebruikt als een manier voor het individu om zijn gevoel van overstimulatie te verminderen. Deze bewegingen zijn over het algemeen onschadelijk en helpen mensen met (een vorm van) autisme om met hun gevoelens om te gaan. Wees echter voorzichtig met stimulatie bewegingen die schade of pijn kunnen veroorzaken, zoals met het hoofd tegen een muur bonken.
Extreme gevoeligheid voor bepaalde texturen
Overstimulatie resulteert in mensen die overgevoelig zijn voor het aanraken van kleding of voorwerpen, wat normaal gesproken meestal onopgemerkt zou blijven.
Mensen met overstimulatie hebben de neiging gevoelig te zijn voor bepaalde texturen, in het bijzonder voor elk voorwerp dat tegen hun huid wrijft of voor de waslabels die aan hun kleding zijn bevestigd.
Gevolgen van overstimulatie
In de wereld waarin we leven, is het steeds gebruikelijker dat mensen wonen in stedelijke omgevingen vol lawaai, mensen en technologieën met zeer visuele interfaces, zodat veel alledaagse situaties deze reactie kunnen uitlokken.
Dit fenomeen kan gemakkelijk worden vermeden of omzeild, of we accepteren gewoon het ongemak dat het ons veroorzaakt. Maar een overbelasting is intenser en veel moeilijker te hanteren voor kinderen of mensen met sensorische verwerkingsproblemen. Om het beter te begrijpen, moeten we onthouden dat er twee soorten zijn: overgevoeligheid en hypersensitiviteit. Als er niet aan te ontsnappen valt, zijn kinderen met sensorische verwerkingsproblemen overgevoelig; zij proberen overprikkelende sensaties te vermijden.
Volwassenen, met of zonder een officiële diagnose, hebben ernstige zintuiglijke problemen die echt beperkend zijn in hun dagelijks leven. Ze zijn overgevoelig voor dingen of zeer ongevoelig voor de sensaties van hun eigen lichaam. Als gevolg daarvan is het moeilijk voor hen om die gevoelens zelf te reguleren. Uiteindelijk leidt dit tot een toestand van ofwel hyper-alertheid of juist erg passief/afwezigheid.
Wat doet overstimulatie met je hersenen?
Moeite hebben met concentreren
Proberen je te concentreren op een enkele taak in een omgeving met veel zintuiglijke inputs kan stressvol en overweldigend zijn, wat leidt tot overstimulatie.
Iemand kan het moeilijk vinden om zich op één enkele taak te concentreren als zijn hersenen niet alle zintuiglijke informatie die ze ontvangen kunnen organiseren en verwerken. Als gevolg van dit gebrek aan concentratie kan het zijn dat je je werk of schoolopdrachten niet op tijd af krijgt.
Overmatige gevoelens van prikkelbaarheid of woede
Het is niet ongewoon dat iemand wordt getriggerd door een prikkel die hij extreem verontrustend vindt, zoals fel licht, drukke ruimtes of sterke geuren. Mensen die overgevoelig zijn voor zintuiglijke prikkels kunnen boos worden als ze zich gestrest voelen of geen controle meer hebben over een situatie. Als jij, of iemand die je kent geïnteresseerd is in meer informatie over effectieve manieren om boosheid te beheersen, kan deze blogpost helpen.
Ongemakkelijk en rusteloos
Overgevoeligheid voor bepaalde zintuiglijke prikkels kan leiden tot extreem ongemak en overstimulatie bij getroffen patiënten. De verschillende smaken en geluiden van het eten, muziek, en de eters op vol volume kunnen overweldigend zijn voor iemand die niet gewend is om uit eten te gaan. Als gevolg daarvan kan je je rusteloos voelen en fysieke tekenen van nervositeit vertonen, zoals trillende vingers of tikkende voeten. Het biologische ‘fight or flight (“vechten of vluchten”) kan in sommige suituaties ook voor personen gelden, en de drang om te vluchten is dan aanwezig.
Het is algemeen bekend dat mensen zonder autisme geen aandacht hebben voor de nuances in smaak en reuk, maar dit is niet het geval voor mensen met autisme. Het is gebruikelijk voor autisten om bepaalde voedingsmiddelen te vermijden vanwege de overstimulatie die ze kunnen veroorzaken, en sommigen hebben zelfs moeite om te eten omdat ze weten dat de smaak en geur te veel zal zijn.
Een gevoel van veel energie
Overprikkeling en gewichtsverlies kunnen optreden als je hersenen overladen worden met zintuiglijke prikkels waarvoor je overgevoelig bent, waardoor je je moeilijk op iets anders kunt concentreren. Wanneer iemand zich hyperbewust is van de wereld om hem heen, is de kans groter dat hij/zij onrustig wordt. Als gevolg daarvan kan het moeilijk zijn om tot rust te komen, te ontspannen en uiteindelijk ‘s avonds in slaap te vallen.
De meest voorkomende stoornissen die leiden tot overprikkeling
Angststoornis
Bij een emotionele overbelasting maakt angst zich meestal meester van het individu, omdat diegene niet in staat is om alles wat tegelijkertijd om hem heen gebeurt te interpreteren, en wanhopig kan worden.
De stress van alles om hem heen, en niet in staat zijn om op zijn of haar zintuigen te vertrouwen veroorzaakt een gevoel van angst en bezorgdheid waar de persoon het moeilijk mee zal hebben.
Dit komt vaak voor bij verschillende stoornissen: aandachtstekortstoornis (ADHD), autismespectrumstoornissen, syndroom van Gilles de la Tourette, gegeneraliseerde angst, posttraumatische stressstoornis (PTSS), dissociatieve stoornissen, fibromyalgie, chronisch vermoeidheidssyndroom, schizofrenie, misofonie, en zintuiglijke verwerkingsstoornis of synesthesie.
De rigide en repetitieve gedragingen die we associëren met autisme, om maar te zwijgen van de meltdowns, kunnen worden verklaard als een poging om te gaan met de buitengewone sensorische en emotionele overbelasting.
Verbeteringstips voor patiënten met overprikkeling
Het belangrijkste is dat je levenskwaliteit kan (en moet) worden verbeterd door therapeutische training die, dankzij neuronale plasticiteit, bepaalde overgevoeligheden gedeeltelijk kan omkeren.
Bovendien stelt een sensorisch dieet je in staat de hele dag door een goede staat van alertheid en regulatie te behouden. Vervolgens kun je je, door het uitvoeren van activiteiten en functionele strategieën, ontspannen wanneer je merkt dat de alertheid te sterk begint toe te nemen, of juist het tegenovergestelde, wordt geactiveerd wanneer je merkt dat de alertheid terug begint te lopen.
De therapeutische interventie bestaat uit een gespecialiseerde beoordeling door de ergotherapeut, om het sensomotorisch en sociaal functioneren van de persoon te bepalen. Indien nodig wordt dit aangevuld met een neuropsychologische evaluatie om de uitvoerende functies die aangetast kunnen zijn te analyseren, waardoor een globale en doeltreffende aanpak altijd gericht is op het bereiken van de hoogste levenskwaliteit, en het verbeteren van de prestaties in dagelijkse bezigheden.
Er is geen duidelijke behandelingslijn voor overstimulatie. In werkelijkheid worden gewoonlijk verschillende strategieën voorgeschreven om de stress die het veroorzaakt te verminderen en de symptomen te verlichten, en om bepaalde bronnen van prikkels te vermijden.
Ook kun je je voorbereiden op wat er gaat gebeuren en manieren aanleren om ze onder controle te houden. Het is bijvoorbeeld aan te bevelen om je terug te trekken op een rustige en slecht verlichte plaats, naar muziek te luisteren, even goed op te letten op je symptomen. In terugkerende gevallen kan langdurige rust overstimulatie minimaliseren. Een zintuiglijk dieet kan ook helpen om zelfregulering te verbeteren en de overbelasting minder intens te laten lijken.
In ieder geval is het belangrijk dat je je bewust wordt van een probleem dat veroorzaakt wordt door een veranderende omgeving zoals de onze. Overstimulatie komt steeds vaker voor, en er zijn verschillende manieren om het aan te pakken als het je overkomt.
Volwassenen zouden mentale krachttraining nodig hebben om om te gaan met stressvolle omgevingen die een zintuiglijke overbelasting kunnen veroorzaken. Bij Hoofdbaas trainen en helpen gespecialiseerde professionals volwassenen mentaal sterk te worden, zodat ze passief reageren op hun omgeving.
FAQs:
Hoe voelt het om overprikkeld te zijn?
Overprikkeling is wanneer je hersenen niet in staat zijn om alle verschillende waarnemingen te organiseren, analyseren en verwerken. Dat betekent dat je je ongemakkelijk, geïrriteerd en rusteloos kan voelen bij aanraking, smaak, geluid, reuk en zicht.
Hoe weet je of je overprikkeld bent?
Angst, depressie, slapeloosheid, sociaal isolement, communicatieproblemen, migraine, enz. zijn enkele van de symptomen die volwassenen met overstimulatie vertonen.
Wat betekent het om overprikkeld te zijn?
In de wereld waarin we leven, is het steeds gebruikelijker dat mensen in stedelijke omgevingen leven, vol lawaai, mensen en technologieën met zeer visuele interfaces, dus veel alledaagse situaties kunnen deze reactie uitlokken.
Wat gebeurt er als je overprikkeld bent?
Als dat gebeurt, ontvangen je zintuigen plotseling te veel informatie en kunnen je hersenen die niet verwerken.
